Aykiri Düsünceler

Diderot, tanrisal, dinsel inancin yerine akli geçiren adamdir, onun savasimi buydu ve bütün kör inançlari silip süpüren bu akil, görünen dünyayi, dogayi, felsefenin, sanatin, sag törenin temel ilkesi durumuna getirdi. Diderot'un yaygin çalisma alanini olusturan ilkedir bu. Maddeci ve gerekirci bir filozoftu. tanriya inanan kisinin filozof olmayacagini söyledi. 'Körler üstüne mektup'taki kör, kendini tanriya inandirmaya çalisan misyonere "bunun için tanriya parmagimla dokunmam gerekir" der. Diderot, bu yüzden hapse girdi. D'alembert'in düsü'nde, madde tanrinin yerini almistir artik. Madde devinim ve duyarlilikla donatilmistir. Bilim gerekirciligin kanitidir. Bütün varliklar özçe birdir ve bir geçis, degisim, olusum süreci içinde bulunurlar. Öyle ise sag törenin temeli doga olacaktir. Dogasi geregi insan iyidir, hristiyan sagtoresinin sandigi gibi dogustan günahkar degil ve iyilikler de, kötülükler de, düzenin, kosullarin, egitimin ürünüdür. Insan, bu gerekircilik anlayisi içinde, özgür olamayacagi için, suçlu da bulunamaz. bu üslama sonucu olarak sanat, dogayi örnek almalidir. roman, resim, oyun gerçekçi olmalidir. Diderot, bunlari söylemekle kalmamis, romanlari ve oyunlari ile örneklendirmistir de ve çaginin sanatçilarini bu açidan degerlendirmistir. Diderot, büyük savasimi ve essiz çabasi ile insanligin bastacidir bugün de ve onu böylesine unutulmaz kilan islerinin basinda ise elbet 'ansiklopedi' gelir. 'Ansiklopedi', yunanca enkyklios paidela'dan yapilmistir ve bütün bilimleri içine alan ögretim anlamina gelir. sözcügü bulan rabelais'dir (1532). Diderot ile d'alembert'in ansiklopedisine temel olan yapit, ingiliz chambers'in cyelopaedia'si idi; fakat diderot'nun etkisi ile ansiklopedi, bir çeviri yapit olmaktan çikip, gizemcilige karsi bilimin savas alani durumunu aldi. Bu yüzden de gerici çevrelerin karsi koymasini sonuçladi. diderot, yasami boyunca çalisti 'ansiklopedi' için, birçok maddeyi kendisi yazdi. bu ugurda yepyeni arastirmalara giristi, teknik degismekte oldugu için ortaya yeni araç-gereçler çikmakta idi, bunlari tanidi, adlandirdi, tanitti ve fransa'yi aydinlanma çagi'nin avrupa'da gözbebegi durumuna getirdi. Ancak unutmamali ki, bir ansiklopedi ortaya çikaran her ülkeyi aydinlanma çagi'ni algilamis sayamayiz. çogu ülkede bu tür yapitlar, genisletilmis sözlükler olmaktan ileri gidememistir. diderot'nun ansiklopedisi, toplu bilgi vermekten çok, dinsel inançlara karsi bilimlerin ögretimini üstlenmisti, demek yansiz degildi, metafizikle ve skolastikle çarpisiyordu..